Morfologia – badanie uniwersalne, jedno z najczęściej wykonywanych z krwi. Pozwala ono również na rozpoznanie niedokrwistości, na które wskazują m.in. stężenie hemoglobiny, wielkość hematokrytu i zmienność kształtu i wielkości erytrocytów (ostatnie z zaburzeń łączy się z niedoborami żelaza, kwasu foliowego i witaminy B12). Obraz krwi jest jednym z kluczowych, podstawowych badań. Pozwala na wstępne rozpoznanie anemii i deficytu żelaza, a także na ocenę krzepnięcia krwi. Ilość białych krwinek wskazuje na istnienie ewentualnych stanów zapalnych, zakażeń, chorób pasożytniczych, nowotworów czy chorób autoimmunologicznych. Analiza białych krwinek wsparta wynikami stężenia glukozy jest głównym kryterium rozpoznawania cukrzycy.
Badanie ogólne moczu – to podstawowa ekspertyza rozpoznająca choroby nerek i dróg moczowych, a także określenia przemian metabolicznych wpływających na skład moczu. Obecność w moczu glukozy, bilirubiny, ketonów i urobilinogenu informuje o zaburzeniach metabolicznych i fizjologicznych w przypadku podejrzenia cukrzycy, chorób wątroby, niedokrwistości hemolitycznej i dysfunkcji gospodarki lipidowej. Do badania pobiera się mocz nocny, czyli pierwszą porcję ranną.
Żelazo – pierwiastek ten zawierają: erytrocyty, czyli barwniki krwinek czerwonych, białka budulcowe komórek, w tym np. mioglobina, enzymy i hemoglobina. Status żelaza w organizmie wstępnie ocenia stężenie go w surowicy. Badanie uwzględnia zarówno jego zmienność dzienną, jak i zmienność w dłuższej perspektywie.
Glukoza – to badanie również wykonuje się na czczo. Ocenia ono metabolizm węglowodanów, a służy do rozpoznawania i monitorowania cukrzycy. Służy także do wykrywania zaburzeń tolerancji i metabolizmu węglowodanów, w chorobach wątroby, trzustki, akromegalii, nadczynności kory nadnerczy i podczas leczenia steroidowego.
CRP – to białko C-reaktywne, inaczej nazywane białkiem ostrej fazy, co oznacza, że pojawia się we krwi, kiedy w organizmie dochodzi do stanu zapalnego. CRP są markerem zapaleń bezobjawowych – wytwarzają je tzw. cytokiny zapalne w wątrobie, komórkach tłuszczowych i ścianach naczyń tętniczych. Badanie na białka C-reaktywne wykonuje się, kiedy wzrasta ryzyko infekcji bakteryjnej, a także u noworodków z objawami infekcji i innych pacjentów z objawami posocznicy, zapalenia stawów czy tocznia. CRP jest badaniem z krwi, zazwyczaj pobieranej z żyły łokciowej.
Badanie CRP jest przeprowadzane poprzez pobranie krwi żylnej, zazwyczaj z żyły łokciowej.
Wapń całkowity – ocenia poziomu wapnia we krwi w przebiegu chorób układu kostnego, zaburzeń funkcji: nerek, serca i układu pokarmowego. Hiperkalcemia,czyli nadmiar wapnia i hipokalcemia (niedobór) są poważnym zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia. Najczęstszą przyczyną hiperkalcemii jest choroba nowotworowa, a następnie nadczynność przytarczyc, nadmierna podaż witaminy D, choroby nerek, unieruchomienie czy wzmożone spożycie wapnia wraz z dwuwęglanami (milk–alkali syndrome). Hipokalcemia występuje w niedoczynności przytarczyc, niedoborze magnezu, niedoborze witaminy D i chorobach nerek.
Wapń ogrywa żywą rolę w szeregu procesów ustrojowych, m.in. krzepnięciu i przewodnictwie nerwowo-mięśniowym. Homeostaza wapnia utrzymywana jest dzięki działaniu parathormonu (PTH) oraz witaminy D. W surowicy wapń występuje w postaci związanej z albuminą (około 50 procent) i wolnej, która jest frakcją aktywną biologicznie. Stężenie wapnia zależy od stężenia białek, więc konieczna jest korekcja wyników.
Fosfor nieorganiczny – wskazaniem do oznaczeń fosforu nieorganicznego (fosforanów) w surowicy są m.in.: choroby kości, dializoterapia i intensywna opieka medyczna, przewlekła niewydolność nerek, kamica nerkowa, stany po operacji tarczycy, choroby przytarczyc, podejrzenie niedoboru witaminy D, objawy osłabienia mięśni i ból kości. Fosfor jest niezbędny do produkcji energii, prawidłowego wzrostu kości oraz funkcji mięśni i układu nerwowego. Fosforany pełnią rolę systemów buforowych wpływających na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Stężenie fosforu jest wypadkową procesu wchłaniania w jelicie, obrotu kostnego i wydalania nerkowego. Metabolizm fosforu, podobnie jak wapnia, kontrolowany jest przez parathormon (PTH) i witaminę D3. Nadmiar fosforu (hiperfosfatemia) może być wynikiem zmniejszenia przesączania kłębuszkowego, wzrostu wchłaniania zwrotnego fosforanów lub nadmiernej podaży. Niedobór fosforu (hipofosfatemia) jest wynikiem m.in. nadczynności przytarczyc, zaburzeń wchłaniania, przewlekłego stosowania środków alkalizujących lub kwasicy ketonowej.
IgE całkowite – jest parametrem pomocniczym w określeniu ryzyka alergii. Jeśli tzw. IgE total przekracza 300 U/ml, to prawdopodobieństwo alergii rośnie. We krwi osób uczulonych można wykryć stężenie IgE specyficznych dla danego alergenu. Z kolei u osób zdrowych takich przeciwciał nie ma. IgE badamy, jeśli zaobserwujemy niepokojące objawy, czyli zmiany skórne, katar, dolegliwości pokarmowe czy oddechowe. Badanie podstawowe diagnozuje alergie wziewne i pokarmowe.
Wziewne: trawy – tomka wonna, kupkówka pospolita, tymotka łąkowa, żyto; drzewa – olcha, brzoza, leszczyna, dąb; zioła – ambrozja, bylica, babka lancetowata; roztocza – dermatophagoides pteronyssinus, d. farinae; alergeny zwierzęce – kot, pies, koń; pleśń – penicylinum notatum, cladosporium herbarum, aspergillus fumigatus, alternaria alternata.
Pokarmowe: jaja i ryby, białko jaja, żółtko jaja, dorsz, mleko – alfa-laktoalbumina, beta-laktoglobulina, kazeina, BSA-surowicza albumina wołowa; zboża – mąka pszenna, ryż, soja; orzechy – orzech ziemny, laskowy; warzywa – marchew, ziemniak, jabłko.
Lamblie w kale – Giardia lamblia (Lamblia jelitowa) jest wiciowcem kolonizującym jelito cienkie, drogi żółciowe i dwunastnicę. Występuje w dwóch postaciach – trofozoidu i cysty. Zakażenie odbywa się drogą pokarmową, poprzez spożycie wody (rzadziej pokarmu) skażonych kałem ludzkim z cystami pasożyta. Z cyst uwalniają się w dwunastnicy trofozoity, które przyczepiają się do ścian jelita, dróg żółciowych, nawet pęcherzyka żółciowego i przewodów wyprowadzających trzustki i intensywnie mnożą. W świetle jelita trofozoity przekształcają się w cysty, uwalniane stopniowo z kałem. Trofozoity wykryć można w treści dwunastnicy i w pobranej zagłębnikiem żółci. W kale trofozoity znajduje się w przebiegu biegunki, w badaniu mikroskopowym zwykle wykrywa się cysty. Wyższą czułością w stosunku do metody mikroskopowej charakteryzuje się wykorzystanie metody ELISA, identyfikującej w kale antygeny pasożyta. Ponadto badanie mikroskopowe musi często być powtarzane przez kolejnych 8 do 10 dni.
Jak psychologicznie przygotować dziecko do badań?
Strach przed badaniem, niepokój i rozdrażnienie mogą utrudnić wykonanie prawidłowego pobrania krwi, a w konsekwencji zrazić dziecko do badań analitycznych w przyszłości. Jak przygotować malucha do dyskomfortowych doznań? Zakres przekazywanych dziecku informacji zależeć powinien od jego wieku, posiadanej wiedzy i doświadczenia w tym zakresie oraz stawianych przez nie pytań.
Zwykle dzieci pytają: czy będzie bolało? Mogą również zapytać: po co właściwie są badane? W przypadku małych dzieci – do 2 lat – nie ma potrzeby wcześniejszego informowania o czekającym ich badaniu. Pamięć i uwaga takiego dziecka zwykle ogranicza się do teraźniejszych sytuacji. Mogą więc one w chwili pobrania nie pamiętać wcześniejszego przygotowania. Oddziaływanie psychiczne będzie tu koncentrować się na udzielaniu bieżącego wsparcia, przytulaniu i uspokajaniu w trakcie wykonywania badania. Już sama obecność a zwłaszcza bliskość rodzica działa na dziecko uspokajająco.
Jeśli badane jest starsze dziecko – powyżej 2 lat – zakres informacji powinien być nieco szerszy. Dobrze jest powiedzieć mu, że z jednej kropelki krwi będzie można zobaczyć czy są zdrowe. Można również podkreślić że takie badanie jest konieczne, żeby przekonać się czy mogą się bawić, biegać, grać w piłkę, itp. Pomaga również powołanie się na własne doświadczenia: „mama/tata (ew. inny opiekun) też mają wykonywane takie badania; tak robią wszyscy aby być zdrowi i mieć siłę na zabawę!”.
Aby ograniczyć lęk dziecka, dobrze jest powiedzieć, że będzie to tylko bardzo krótkie i niewielkie ukłucie, i że za małą chwilkę będzie po wszystkim. Jeśli dodamy że „mama/tata (inny opiekun) przez cały czas będzie z Tobą”, obawy dziecka na pewno się zmniejszą. Podkreślić trzeba, że bardzo ważne jest aby dziecko nie ruszało się w trakcie wykonywania pobrania.
Uwaga: nie powinno się przekonywać małego pacjenta, że zabieg pobrania krwi będzie zupełnie bezbolesny. Jeśli bowiem dziecko odczuje ból, może czuć się oszukane, uprzedzić się do kolejnych poleceń oraz, co gorsza, do badań w przyszłości.
Kolejna ważna kwestia, to przygotowanie naszego dziecka do współpracy z pracownikami punktu pobrań. Możemy powiedzieć: „Pamiętaj żeby w laboratorium słuchać dokładnie tych Pań, które tam będą, a wtedy Twoja krew będzie pobrana szybko i prawie nic nie poczujesz.”.
Aby złagodzić obawy dziecka, wskazane jest zabrać dla towarzystwa jego ulubioną zabawkę, pluszaka, przytulankę, lalkę, mówiąc np.: „Żeby Ci było raźniej, miś pójdzie z Tobą i zobaczy jaki jesteś dzielny”.
Uwaga, w przypadku badania krwi zaleca się je pobranie rano (najlepiej w godz. 7-10), na czczo, po około 12-godzinnym nieprzyjmowaniu pokarmów. Przed badaniem powinno się wypić wypić niewielką ilość wody. Dzień przed nim nie należy pić alkoholu i podejmować nadmiernego wysiłku fizycznego. W przypadku badania kału pobieramy małą ilość do specjalnego pojemniczka przeznaczoną do tego łopatką. Materiał powinien pochodzić z różnych miejsc tej samej porcji kału. Do badań mikrobiologicznych i mykologicznych należy użyć pojemniczków jałowych i dostarczyć materiał do laboratorium w około godzinę od pobrania. Do rutynowych badań oddajemy mocz poranny, z tzw. środkowej porcji. Pierwszą porcję moczu oddajemy do toalety, a kolejną do uprzednio przygotowanego pojemnika – probówki. Badania moczu wykonuje się również w tzw. zbiórce dobowej. Niektóre wymagają dodania do zbiorki odpowiedniego stabilizatora i należy to zawsze ustalić z lekarzem lub z diagnostą w laboratorium. Mocz należy dostarczyć w ilości określonej przez laboratorium (min. 10 ml). Do badań mikrobiologicznych i mykologicznych należy użyć pojemniczków jałowych i dostarczyć materiał do laboratorium w około godzinę od pobrania.
Wyniki badań należy zawsze konsultować z lekarzem.
Badania powiązane lub sugerowane: Pakiet dziecięcy kontrolny.
