Morfologia – badanie uniwersalne, jedno z najczęściej wykonywanych z krwi. Pozwala ono również na rozpoznanie niedokrwistości, na które wskazują m.in. stężenie hemoglobiny, wielkość hematokrytu i zmienność kształtu i wielkości erytrocytów (ostatnie z zaburzeń łączy się z niedoborami żelaza, kwasu foliowego i witaminy B12). Obraz krwi jest jednym z kluczowych, podstawowych badań. Pozwala na wstępne rozpoznanie anemii i deficytu żelaza, a także na ocenę krzepnięcia krwi. Ilość białych krwinek wskazuje na istnienie ewentualnych stanów zapalnych, zakażeń, chorób pasożytniczych, nowotworów czy chorób autoimmunologicznych. Analiza białych krwinek wsparta wynikami stężenia glukozy jest głównym kryterium rozpoznawania cukrzycy.
Nasienie – badanie ogólne – męska niepłodność często spowodowana jest niską jakością nasienia. Jako przyczyny wymienia się m.in. czynniki cywilizacyjne: długotrwały stres, przemęczenie, błędy dietetyczne, siedzący tryb życia. Badanie nasienia jest wykonywane rutynowo w laboratoriach diagnostycznych.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 2010 r. zaleciła przyjęcie za granicę normy następujących wartości parametrów nasienia:
- objętość ejakulatu (spermy): ≥ 1,5 ml;
- całkowita liczba plemników w ejakulacie: ≥ 39 mln;
- koncentracja plemników (liczba plemników w 1 ml nasienia): ≥ 15 mln/ml;
- ruchliwość (progresywne – ruch szybki, postępowy/nieprogresywne): 40%;
- ruchliwość plemników typu D (nieruchome): < 60%;
- plemniki progresywne (A + B): ≥ 32%;
- żywotność (% plemników żywych): ≥ 58%;
- pH ≥ 7,2;
- morfologia (badanie budowy) plemników: ≥ 4% prawidłowych form;
- leukocyty – test z peroksydazą: < 1 mln (jeśli nasienie zawiera dużą liczbę białych krwinek, może to wskazywać na istniejące zakażenie lub zapalenie);
- immunobead test (na obecność przeciwciał przeciwplemnikowych w ilości zaburzającej funkcję plemników): < 50%;
- fruktoza (zasób energetyczny dla plemników) ≥ 13 mmol/ejakulat.
Posiew nasienia – bakteriologiczny posiew nasienia jest wykonywany w diagnostyce i leczeniu stanów zapalnych męskich narządów płciowych. Nasienie fizjologicznie nie jest sterylne ze względu na drobnoustroje znajdujące się na skórze w okolicy ujścia cewki moczowej oraz wewnątrz cewki. W przypadku, gdy liczba drobnoustrojów przekracza, zależnie od źródła, 103 lub 104 na mililitr nasienia mamy do czynienia z bakteriospermią. Liczby 103 i 104 określają liczbę CFU (ang. colony forming unit) – jednostek tworzących kolonie, która jest mniejsza od całkowitej liczby komórek bakteryjnych w próbce, lecz jest przyjmowana do oceny liczebności drobnoustrojów. Mikroflora bakteryjna układu płciowego mężczyzn, potencjalny czynnik etiologiczny zakażeń, jest zmienna i bogata. Zależy od populacji (kraju lub miasta) i zmienia się w czasie. Do wymiany szczepów bakterii lub zmian częstości ich występowania dochodzi m.in. w wyniku stosowania leków przeciwbakteryjnych. Do bakterii będących najczęstszą przyczyną zakażeń męskiego układu rozrodczego, a tym samym najczęściej spotykanych w nasieniu należą tlenowce: paciorkowce: S. agalactiae, S. viridians; gronkowce: S. saprophyticus, S. epidermidis, S. aureus;, Proteus spp. Klebsiella pneumoniae, Enterobacter aerogenes; względne beztlenowce: Corynebacterium spp., Citrobacter koseri, Gardnerella vaginalis; Serratia fonticola, Enterococcus spp; Morganella morganii, E. coli oraz beztlenowce: Peptostreptococcus spp; Veillonella spp. Posiew nasienia konieczny jest dla wykonania antybiogramu i wdrożenia odpowiedniej terapii. Wskazaniem do wykonania posiewu nasienia są objawy kliniczne zapalenia (na ogół jąder, najądrzy, pęcherzyków nasiennych i prostaty) potwierdzone przez stwierdzenie obecności leukocytospermii w badaniu ogólnym nasienia.
FSH – folitropina to hormon dojrzewania pęcherzyków, którego oznaczanie stosowane jest w diagnostyce niepłodności i impotencji oraz m.in. zaburzeń dojrzewania. Hormon jest gonadotropiną syntetyzowaną przez komórki beta gruczołowej części przysadki mózgowej, odpowiedzialną za rozwój i podtrzymanie funkcji tkanek gonadalnych, produkujących i uwalniających hormony steroidowe.
LH – lutropina jest istotna w przypadku mężczyzn dla diagnostyki niepłodności i impotencji. Oznaczenie LH u mężczyzn wykonuje się wraz z badaniem stężenia testosteronu we krwi. Podwyższona lutropina świadczy o pierwotnej niewydolności jąder (podobnie jak obniżenie stężenia testosteronu). Z kolei wysokie stężenie LH i podwyższony testosteron świadczą mogą oznaczać zespół niewrażliwości na androgeny. Jeśli LH jest niskie i towarzyszy mu spadek poziomu testosteronu możemy mieć do czynienia z wtórną niewydolnością jąder, wywołaną np. zaburzeniami przysadki lub podwzgórza. Niska lutropina i podwyższony poziom testosteronu występuje u osób, przyjmujących testosteron egzogenny. Kolejną przypadłością, na którą wskazuje niski poziom LH jest rak jąder.
Prolaktyna – u mężczyzn stymuluje jądra do wydzielania testosteronu, odpowiada za funkcje seksualne i układ odpornościowy. Prawidłowe stężenie PRL u mężczyzn jest niższe niż 15 ng/ml. Na wynik może jednak wpłynąć stres lub czas posiłku. Przy niskiej prolaktynie mogą pojawić się kłopoty z erekcją i wytryskiem, zmniejsza się też poziom androgenów i jakość nasienia. Wysokie stężenie prolaktyny u mężczyzn (hiperprolaktynemia) może negatywnie wpływać na libido oraz prowadzić do ginekomastii i osteoporozy.
Testosteron – hormon ten wpływa na nasz wygląd, czynności seksualne, pracę mięśni, a nawet zachowanie. Powoduje też zwiększenie produkcji czerwonych krwinek w szpiku, odpowiedzialnych za transport tlenu do mózgu. Mężczyźni powinni badać poziom testosteronu raz w roku, już od 16-17 roku życia. W badaniu z próbki krwi istotne są dwa czynniki – testosteron wolny i całkowity. Poziom testosteronu maleje wraz z wiekiem, a na jego poziom mają wpływ takie czynniki, jak stres, zanieczyszczenie środowiska oraz dieta (niewskazana jest dieta wegetariańska).
Uwaga, dla wielu mężczyzn pobranie materiału jest najbardziej kłopotliwym elementem badania. Ejakulat można uzyskać na kilka sposobów. Najpowszechniejszym jest masturbacja, ale istnieje także możliwość pobrania nasienia do prezerwatywy podczas stosunku. Ważne, żeby prezerwatywa nie zawierała substancji plemnikobójczych ani innych dodatków, które mogłyby zafałszować wyniki. Mężczyźni, którzy czują się skrępowani w laboratorium, mogą dostarczyć pobrane nasienie w jałowym pojemniku, o ile są w stanie zrobić to w czasie nie dłuższym niż jedna godzina. Zaleca się, żeby skrócić ten czas do 30 minut. Przed badaniem należy zachować abstynencję seksualną przez 2–7 dni. W tym czasie nie wolno spożywać alkoholu ani innych używek, które mogłyby zafałszować wynik badania. Przed pobraniem nasienia należy oddać mocz, a wcześniej umyć okolice ujścia cewki moczowej czystą wodą. Należy dołożyć starań, żeby w pojemniku znalazł się cały uzyskany materiał.
W przypadku badania krwi zaleca się jej pobranie rano, na czczo, po około 12-godzinnym nieprzyjmowaniu pokarmów. Przed badaniem powinno się wypić wypić niewielką ilość wody. Dzień przed nim nie należy pić alkoholu i podejmować nadmiernego wysiłku fizycznego.
Wyniki badań należy zawsze konsultować z lekarzem.
Badania powiązane lub proponowane:
- Panel PCR Niepłodność męska;
- Nasienie – badanie ogólne;
- Posiew nasienia (należy wykonać w przypadku mężczyzn, u których rutynowe badania nasienia wykazuje podwyższony poziom leukocytów).