W jakim wieku i jak często wykonywać badania?
Pakiet dla dojrzałych kobiet przeznaczony jest dla osób powyżej 45. roku życia. W tym wieku należy też co 3 lata wykonywać badania przesiewowe w kierunku cukrzycy (stężenie glukozy na czczo). Normą powinny być też coroczne badania ginekologiczne i badania piersi przez lekarza oraz cytologia (minimalnie raz na 3 lata). Przypominamy też o samodzielnym wykonywaniu badań piersi między 6. a 9. dniem każdego cyklu. Dla kobiet po pięćdziesiątce profil badań diagnostycznych się zmienia. Corocznym obowiązkiem powinny być: morfologia, glukoza na czczo, badanie moczu i oczywiście pomiar ciśnienia, ale także lipidogram, który powinno się wykonywać najlepiej co roku, nie rzadziej, niż co dwa lata. Nie można też zapominać o rosnącym ryzyku chorób sercowo-naczyniowych, badaniu piersi, regularnej cytologii. Coraz bardziej ważna jest ocena ryzyka złamań – zaleca się badanie densytometryczne, jako diagnostykę osteoporozy. Nie mniej istotne są badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego w tym badaniu kału na krew utajoną.
Morfologia krwi obwodowej – to badanie uniwersalne, jedno z najczęściej wykonywanych z krwi. Pozwala ono również na rozpoznanie niedokrwistości, na które wskazują m.in. stężenie hemoglobiny, wielkość hematokrytu i zmienność kształtu i wielkości erytrocytów (ostatnie z zaburzeń łączy się z niedoborami żelaza, kwasu foliowego i witaminy B12). Obraz krwi jest jednym z kluczowych, podstawowych badań. Pozwala na wstępne rozpoznanie anemii i deficytu żelaza, a także na ocenę krzepnięcia krwi. Ilość białych krwinek wskazuje na istnienie ewentualnych stanów zapalnych, zakażeń, chorób pasożytniczych, nowotworów czy chorób autoimmunologicznych. Analiza białych krwinek wsparta wynikami stężenia glukozy jest głównym kryterium rozpoznawania cukrzycy.
Badanie ogólne moczu – to podstawowa ekspertyza rozpoznająca choroby nerek i dróg moczowych, a także określenia przemian metabolicznych wpływających na skład moczu. Obecność w moczu glukozy, bilirubiny, ketonów i urobilinogenu informuje o zaburzeniach metabolicznych i fizjologicznych w przypadku podejrzenia cukrzycy, chorób wątroby, niedokrwistości hemolitycznej i dysfunkcji gospodarki lipidowej. Do badania pobiera się mocz nocny, czyli pierwszą porcję ranną.
AlAT – aminotransferaza alaninowa, to enzym wspomagający funkcjonowanie komórek. Występuje w wątrobie, mięśniach sercowym i szkieletowym oraz nerkach. Normą w badaniu jest 5 do 40 U/I (85–680 nmol/l). Podwyższona może wskazywać na dysfunkcje wątroby, w tym toksyczne uszkodzenie wątroby, wirusowe zapalenie wątroby, niewydolność krążenia, a także niedobory tlenu w tkankach. Przy wartościach od 200 do 400 U/I istnieje podejrzenie marskości wątroby, cholestazy wątrobowej lub zawału serca. Jeśli AlAT wynosi od 40 do 200 U/I organizm kobiety może cierpieć na niedobór karnityny, co oznacza zapalenie trzustki, jak również uszkodzenie osocza, czyli hemolizę.
AspAT – to kolejna po AlAT próba wątrobowa, diagnozująca choroby i uszkodzenia wątroby. Aminotransferaza alaninowa jest enzymem występującym oprócz wątroby także w mięśniu sercowym, nerkach, krwinkach czerwonych i mięśniach szkieletowych. Oprócz dolegliwości wątroby AspAT pomaga także w ocenie syntezy białek, kontroluje obciążenie wątroby lekami antykoncepcyjnymi i wykrywa zmiany, wynikające z zastoju żółci. Warto wiedzieć, że wyniki AspAT mogą zafałszować: ciężka praca fizyczna, tłuste posiłki, kawa, czekolada, alkohol, przyjmowane leki, w tym salicylany.
Lipidogram – (CHOL, HDL, LDL, TG) ocenia gospodarkę tłuszczową organizmu, ryzyko miażdżycy, chorób serca, naczyń krwionośnych, nadciśnienia. Na badanie składają się: pomiar całkowitego cholesterolu (CHOL), frakcji lipoprotein HDL (o wysokiej gęstości) i LDL (o gęstości niskiej), a także stężenie trójglicerydów. Próbki do badań pobiera na się na czczo (ostatni posiłek dzień wcześniej około godz. 18).
Glukoza – to badanie również wykonuje się na czczo. Ocenia ono metabolizm węglowodanów, a służy do rozpoznawania i monitorowania cukrzycy. Służy także do wykrywania zaburzeń tolerancji i metabolizmu węglowodanów, w chorobach wątroby, trzustki, akromegalii, nadczynności kory nadnerczy i podczas leczenia steroidowego.
Kreatynina – oprócz diagnostyki nerek, stężenie kreatyniny wspomaga wykrywanie chorób, które mogą wpływać na funkcje wydalnicze i filtrujące nerek, np. niewydolność serca, trzustki i marskość wątroby. Kreatynina poniżej normy (53-115 µmol/l – 0,6-1,3 mg/dl) występuje u kobiet, osób starszych, niedożywionych, z utratą masy mięśniowej i małą aktywnością ruchową. To także częste zjawisko u wegetarian i wegan oraz przy urazach i chorobach neurologicznych.
TSH – monitoruje stan tarczycy i jest to najczulsze badanie wykrywające zaburzenia – także bezobjawowe – jej działania. Tyreotropina to hormon umożliwiający monitorowanie i ocenę skuteczności leczenia niedoczynności i nadczynności tarczycy. Przy nadmiarze hormonów tarczycowych we krwi stężenie TSH maleje, przy niedoborze wzrasta. Ze względu na zmienność dobową wydzielania tyreotropiny badanie powinno być wykonywane rano lub o określonej porze w przypadku badań powtarzanych.
Sód – odpowiada za równowagę wodno-elektrolitową organizmu. Wskazaniem do badania stężenia Na+ we krwi są: choroby nerek, nadciśnienie, obrzęki, zaburzenia pragnienia i funkcjonowania kory nadnerczy, nadmierna podaż sodu, zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej i elektrolitowej, nadmierna utrata płynów.
Potas – badanie poziomu potasu jest diagnostyką równowagi wodno-elektrolitowej lub kwasowo-zasadowej. Ocenia ryzyko zaburzeń czynności serca, jak również kontroluje terapię lekami moczopędnymi czy nasercowymi. Wskazaniem do oznaczeń stężeń K+ są zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie, stany przebiegające z kwasicą lub zasadowicą, ostra i przewlekła niewydolność nerek, leczenie diuretykami pętlowymi np. furosemidem, biegunki i wymioty, przyjmowanie soli potasu i cukrzyca.
Magnez – występuje we wszystkich tkankach i płynach ustrojowych, ale najwięcej znajdziemy go w tkance kostnej. Razem z wapniem uczestniczy w prawidłowym funkcjonowaniu tkanki nerwowej i mięśniowej. Bierze udział w przekazywaniu impulsów nerwowych. Jest niezbędnym kofaktorem wielu enzymów. Uczestniczy w syntezie i stabilizacji kwasów nukleinowych. Na stężenie magnezu ma wpływ dieta, wchłanianie w przewodzie pokarmowym i wydalanie z moczem. Bada się go przy podejrzeniach zaburzeń nerwowo-mięśniowych, rytmu serca, terapii diuretykami i lekami nefrotoksycznymi, niewydolności nerek itd. Hipomagnezemia (niedobór) i hipermagnezemia (nadmiar) magnezu prowadzą do zaburzeń układu nerwowego, mięśniowego, w tym szczególnie mięśnia sercowego, narażonego na zaburzenia rytmu i przewodzenia. Objawy kliniczne niedoboru magnezu obserwuje się przy stężeniu niższym niż 0,5 mmol/l. Nadmiar jest najczęściej konsekwencją zwiększonej podaży lub niewydolności nerek – powyżej 2,5 mmol/l. Przy stężeniu powyżej 5 mmol/l dochodzi do porażenia mięśni oddechowych.
Wapń całkowity – ocenia poziomu wapnia we krwi w przebiegu chorób układu kostnego, zaburzeń funkcji: nerek, serca i układu pokarmowego. Hiperkalcemia,czyli nadmiar wapnia i hipokalcemia (niedobór) są poważnym zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia. Najczęstszą przyczyną hiperkalcemii jest choroba nowotworowa, a następnie nadczynność przytarczyc, nadmierna podaż witaminy D, choroby nerek, unieruchomienie czy wzmożone spożycie wapnia wraz z dwuwęglanami (milk–alkali syndrome). Hipokalcemia występuje w niedoczynności przytarczyc, niedoborze magnezu, niedoborze witaminy D i chorobach nerek. Wapń odgrywa żywą rolę w szeregu procesów ustrojowych, m.in. krzepnięciu i przewodnictwie nerwowo-mięśniowym. Homeostaza wapnia utrzymywana jest dzięki działaniu parathormonu (PTH) oraz witaminy D. W surowicy wapń występuje w postaci związanej z albuminą (około 50 procent) i wolnej, która jest frakcją aktywną biologicznie. Stężenie wapnia zależy od stężenia białek, więc konieczna jest korekcja wyników.
Fosfor nieorganiczny – wskazaniem do jego oznaczeń w surowicy są: choroby kości, dializoterapia i intensywna opieka medyczna, przewlekła niewydolność nerek, kamica nerkowa, stany po operacji tarczycy, choroby przytarczyc, choroba alkoholowa, podejrzenie niedoboru witaminy D, objawy osłabienia mięśni i ból kości. Fosforany są systemem buforowym, wpływających na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu, to wypadkowa procesu wchłaniania w jelicie, obrotu kostnego i wydalania nerkowego. Metabolizm fosforu, podobnie jak wapnia, kontrolowany jest przez parathormon (PTH) i witaminę D3. Nadmiar fosforu (hiperfosfatemia) może być wynikiem zmniejszenia przesączania kłębuszkowego, wzrostu wchłaniania zwrotnego fosforanów lub nadmiernej podaży. Niedobór fosforu (hipofosfatemia) jest wynikiem m.in. nadczynności przytarczyc, zaburzeń wchłaniania, przewlekłego stosowania środków alkalizujących lub kwasicy ketonowej. W ocenie niedoboru fosforu należy pamiętać, że może on być związany z niewydolnością nerek, obniżającą obecność fosforanów w surowicy.
Estradiol – hormon steroidowy, powstający u kobiet w jajnikach z udziałem aromatazy (enzym, bez którego organizm nie wytworzy żadnego hormonu sterydowego). Estradiol produkują też: tkanka tłuszczowa, łożysko, mózg i kości. Kontroluje on rozwój narządów układu płciowego i ich budowę oraz odpowiada za kształtowanie się mniejszych i większych warg sromowych. Wpływa także na dojrzewanie i rozwój komórek nabłonka pochwy, bierze udział w rozroście błony śluzowej macicy i zwiększa jej kurczliwość. Od estradiolu zależy dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych. Poza układem płciowym, hormon reguluje temperaturę ciała, przyczynia się do procesu twardnienia chrząstek kości nasadowych kości długich, ma wpływ na poziom libido, stan psychiczny i emocjonalny kobiet.
FSH – (folitropina) to hormon dojrzewania pęcherzyków, którego oznaczanie stosowane jest w diagnostyce niepłodności i impotencji oraz zaburzeń miesiączkowania i dojrzewania. Hormon jest gonadotropiną syntetyzowaną przez komórki beta gruczołowej części przysadki mózgowej, odpowiedzialną za rozwój i podtrzymanie funkcji tkanek gonadalnych, produkujących i uwalniających hormony steroidowe.
Uwaga, pamiętajmy, żeby do badania zgłosić się na czczo – dwanaście godzin od ostatniego posiłku. Nie można też pić alkoholu (przynajmniej dobę). Zaleca się przed pobraniem próbki (najlepiej rano, w godz. 7-10) wypić wodę i unikać wysiłku fizycznego. Jeśli chodzi o próbkę moczu, to badanie powinno być wykonywane w porannej próbce. Na liście zaleceń jest stosowanie umiarkowanej diety, przyjmowanie normalnej ilości płynów, unikanie nadmiernego wysiłku fizycznego (może pojawić się większe stężenie bałka i ciał ketonowych), powstrzymywanie od stosunków płciowych na dobę przed ekspertyzą, dokładne umycie okolicy ujścia cewki moczowej tylko ciepłą wodą. Badanie powinno być też, w przypadku pań, przeprowadzane od dwóch dni poprzedzających menstruację do dwóch dni po jej zakończeniu. Pojawienie się dużej ilości krwinek czerwonych i nabłonków może wpłynąć na wiarygodność badań. Mocz do analizy pobieramy do czystego pojemnika jednorazowego, zakupionego w aptece (koszt jest naprawdę niewielki), po przebudzeniu, ze środkowego strumienia. Pojemnik opisujemy imieniem i nazwiskiem oraz datą urodzenia.
Wyniki badań należy zawsze konsultować z lekarzem.
Wśród badań powiązanych są pakiety oceniające ogólny stan zdrowia.
